Haftasonu Gökyüzü Keyfi 5. hafta yazımızla devam ediyor. Bu hafta öncelikle gökyüzünde kolaylıkla fark edeceğiniz bir takım yıldızı olan Aslan’ı ziyaret edeceğiz, ardından bir çift yıldız ve ölmüş bir yıldızın kalıntılarına teleskoplarımızı çevireceğiz. Çıplak gözle gözlem yapmaktan sıkıldıysanız geçen haftaki yazımızda dürbünlerle ilgili kısmı okumanızı tavsiye ederim. Ayrıca gökyüzü rehberimizden yararlanıp gözlemler yaparsanız alttaki yorum kısmından deneyimlerinizi bizimle paylaşmayı unutmayın.
Hedeflerden önce kısa bir hava durumu bilgisine göz atalım. İstanbul’da hava bu haftasonu da kapalı görülüyor. Yağış beklenmese de bulutlar gözlemleri fazlasıyla etkileyecektir.
Bulut yoğunluğu (cloud cover) lejantı:
Atmosferik görüş (seeing) lejantı
Atmosferik görüşe baktığımızda da tablonun hava durumunu desteklediğini görüyoruz. %90’lara yakın bulut yoğunluğu ve 2” civarında çözünürlükle oldukça düşük görünen atmosferik görüş bu haftasonu da İstanbul’da keyfimizi kaçıracak gibi duruyor. Bulunduğunuz yerin şanslı olup olmadığını 7timer sitesinden kendi atmosferik görüş tablonuzu çıkararak görebilirsiniz.
Bu haftasonu hedeflerimize bir göz atalım:
1. Aslan Takımyıldızı
Bu hafta çıplak gözle rahatlıkla gözleyebileceğiniz hedef bir takım yıldızı: Aslan. Ocak ayı sonlarına doğru akşam 19:30 gibi doğu ufkundan yavaş yavaş yükselen takım yıldızı, gece 22:00’den sonra rahatlıkla gözlenebilecek yüksekliğe ulaşıyor ve bütün gece gökyüzünde kalıyor.
Takımyıldızlar insanların gökyüzünde yıldızların oluşturdukları şekillere isimler vermeleriyle ortaya çıkmış ve her biri için farklı mitolojilerde çeşitli hikayeler söylene gelmiştir. Örneğin Yunan Mitolojisinde Herkül’ün derisini metal silahların kesemediği bir aslanla savaşı anlatılır. Kahraman aslanla çıplak elleriyle mücadele edip onu öldürmeye yaklaştığında aslanın kendi pençeleriyle derisini yüzmeyi başarır. Eski Çin mitolojisinde ise aslan takımyıldızı at şeklinde ifade edilmiştir. Mezopotamya kültürlerinde de sıklıkla rastlanan Aslan takımyıldızı figürleri birçok mezara ve anıta resmedilmiştir. Bunlardan biri de Türkiye’deki Nemrut Dağı’ndaki Kral Anıtlarında bulunmaktadır.
88 takım yıldızı arasında büyüklük olarak 12. sırada olan Aslan takım yıldızı gökyüzünün % 2.3’lük bölümünü kaplar. Geniş bir alan kaplayan takım yıldızı parlaklık konusunda biraz gerilerde kalıyor : En parlak 200 yıldızdan sadece beşine ev sahipliği yağıyor ve bunlardan sadece biri , Regulus, ilk 25’de. Takımyıldızındaki 55 yıldız 5.5 kadirin üstünde parlaklığa sahip.
Aslan takımyıldızını en iyi Güneş’le ters konumda olduğu 1 Mart’ta gözlenebilir. Bu günün dışında, kışın ilerleyen günlerinde ve bahar boyunca da Aslan gece boyunca gökyüzünde bulunur. 21 Ağustos’ta Güneş’in Aslan takımyıldızı içinde olması sebebiyle gözlenmesi zordur. Dünya’da 84 derece kuzey enlemleri ile 57 derece güney enlemleri arasında tamamıyla görünen Aslanın diğer kalan enlemlerde de bir kısmı gözlenebilir.
Aslan takımyıldızı üç tane meteor yağmuruna ev sahipliği yapar. Yılın belirli dönemlerinde oluşan bu meteor yağmurları Aslan’ın belirli yıldızını merkez alıp dışarı doğru yayılırlar. Bu tabiî ki bizim görüş doğrultumuzla ilgili bir şey, meteor yağmuruna kaynaklık eden kuyruklu yıldız artıkları bu yıldızla gökyüzünde aynı noktayı paylaşırlar, biz de Aslan’daki yıldızdan kaynaklanıyormuş gibi görürüz. Üç meteor yağmuru:
Delta Leonid: 26 Şubat’ta en yüksek noktaya ulaşır
Sigma Leonid: 17 Nisan’da en yüksek noktaya ulaşır
Leonid: En etkili meteor yağmurlarından biridir. 17 Kasım’da en yüksek noktaya ulaşır
David Harvey (ABD)’in 2001’de balık gözü lens ile çektiği bu fotoğrafta Leonid meteor yağmuru sırasında yakaladığı 8 meteor görülüyor (Kaynak: Spaceweather)
Aslan takımyıldızındaki en parlak yıldız ünlü Polonyalı astronom Kopernik tarafından isimlendirilmiş Regulus’tur. Gökyüzündeki 21. parlak yıldız olan Regulus 1.35 kadir parlaklığında olup bizden 77,5 ışık yılı uzaklıktadır. Ayrıca Regulus, Persler tarafından kraliyet yıldızı olarak bilinen 4 yıldızdan da biridir. Diğerleri Boğa’daki Aldebran, Akrepteki Antares ve Güney Balığındaki Fomalhaut.
Aslan takımyıldızındaki yıldızlar ve diğer gökcisimlerinin detaylı bir haritası (Kaynak : Astronomy Mag)
Aslan takımyıldızı derin gökyüzü meraklılarının ilgisini çekebilecek 5 Messier objesi içerir. Bunlar M65, M66, M95, M96 ve M105 galaksileridir.
Aslan takımyıldızındaki M66 sipiral galaksisi
Bu dönemlerde Satürn’ün de içinde bulunduğu takım yıldızını gökyüzünde doğru yere bakarak rahatlıkla bulabilirsiniz. Satürn’ü parlak Regulus ile karıştırmamaya dikkat edin!
2. γ Lepus (Gama Tavşan)
Bu haftaki dürbün veya küçük teleskoplar için hedefimiz Tavşan takımyıldızındaki bir çift yıldız olan γ Lepus. Kış gecelerinde görkemli görüntüsüyle yükselen Avcı takımyıldızını güney yönünde rahatlıkla seçebilirsiniz. Onun hemen altında tavşanın yıldızlarını bulacaksınız. Aşağıdaki harita yardımıyla γ Lepus’a baktığınızda sizi 3.6 kadir parlaklığında altın sarısı ve 6.2 kadir parlaklığında beyaz bir yıldız bekliyor olacak. Yıldızların arasındaki açıklık 93 yay saniyesi kadar. Ortak kütle merkezleri etrafında dönen bu ikili sistemin bize uzaklığı ise yaklaşık 30 ışık yılı.
Çift yıldızı bulmak için aşağıdaki haritadan yararlanabilirsiniz.
3. Yengeç Bulutsusu
Yıl 1054… Günümüzden yüzlerce yıl önce Araplar ve Çinliler gökyüzünde birden bire ortaya çıkan parlak bir “yıldızı” kayıtlara düştüler. Bu yıldızın gündüz dahi Ay kadar parlak olduğunu ve bir süre sonra yavaş yavaş sönükleştiğini de kayıtlarına eklediler. Günümüzde bu olayın “yeni doğan bir yıldız” değil tam tersine bir yıldızın ölümü olduğunu biliyoruz.
Boğa takımyıldızındaki Yengeç Bulutsusu bundan binlerce yıl önce yakıtını tüketmiş ve çekirdeği üzerine çöken bir yıldızın dış katmanlarını uzaya püskürtmesi sonucu oluşan bir supernova kalıntısı. Dünya’dan 6500 ışık yılı uzaklıkta bulunan bulutsu 11 ışık yılı çapa sahip. Merkezinde kendi etrafında saniyede 30 tur atan ve gama ışınlarından radyo ışınlarına kadar geniş bir aralıkta ışıma yapan bir nötron yıldızı bulunuyor. Nötron yıldızları Güneş’ten daha büyük kütleli yıldızların merkezlerinin çökmesiyle oluşturdukları çok yoğun yapılara verilen isim. Kaba bir benzetme ile bir kaşık nötron yıldızı yaklaşık 5 trilyon kg ağırlığa denktir.
Hubble Uzay teleskobu tarafından elde edilen Yengeç Bulutsunun detaylı görüntüsü
Yengeç bulutsusu amatör astronomların sık sık gözlediği bir gökcismidir. Boğa takımyıldızının İkizler’e yakın kısmında, ζ (Zeta) Boğa’nın hemen üstünde bulunur. Küçük bir teleskopla bulanık bir yıldız görüntüsü veren bulutsuya büyük bir teleskopla baktığınızda geniş bir alanı kaplayan gaz ve tozdan oluşan yapıyı seçebilirsiniz.
Yengeç bulutsunu bulmak için aşağıdaki haritadan yararlanabilirsiniz.
6 yorum
of bulutlar of.. yarın akşam bursa’ya dönüyorum deniz yolu ile. indiğim yerde bulutsuz havada oldukça yıldız görünür. umarım hava güzel olur..
teşekkürler..
Yine çok güzel bir yazı yazmışsın Arif abi.Bizim buralarda da hava biraz kapalı ama inşallah açar.Bir şey sormak istiyorum.Bu yazar köşesine yazdığımız yazılar sonra ne olacak?Bir de birden fazla yazı yazıp gönderebilir miyiz?
Verdiğin bilgiler yerinde.Bulutların ötesine geçerek yazdığın gök cisimlerini gözlemleyebileceğim bir gözlem aleti var mı? Teşekkürler.
@Gökçen Sezgin
Yazıyı beğendiğinize sevindim. Siteye yazı eklemek konusunda iletişim formunda gerekli yerleri doldurarak bizimle iletişime geçmen gerekiyor. Orada yazının küçük bir özetini yollarsanız biz editorler de degerlendirerek size geri dönüş yapabiliriz. İstediğiniz kadar yazı gonderebilirsiniz fakat yazılar için belirli kriterlerimiz var : Orjinal kaynagindan duzgun bir Turkce ile yapılmış ceviri (kopyala yapistir seklinde degil) ya da derleme olması; bilimsel degeri olan bir konu hakkında popüler dilde özgün bir makale olması gibi..
@Fikret Akman
Fikret Bey ne yazık ki bu probleme önerebileceğim bir çözüm yok:) Keşke olsa da şu kaplı günlerde gece gökyüzünün keyfini çıkarabilsek..
@Gökçen Sezgin
Size geçtiğimiz haftalarda yazılarınızı nasıl gönderebileceğiniz ve kriterler hakkında bir mail yollamıştım. Sanırım ulaşmamış. bilgi@uzayveastronomi.com mail adresine yazılarınızı gönderebilirsiniz.
İkinize de çok teşekkür ederim.Ama ben yazdığım yazıları kısaltmadan ve genelde yaşadığım hikayeleri gönderiyorum.Umarım olur.Korkmayın mailiniz bana ulaştı ama daha fazla bilgi sahibi olmak istedim.Çok teşekkürler.Umarım sizleri sorduğum sorularla ve gönderdiğim yazılarla sıkmıyorumdur.Bu siteyi ve sizleri çok seviyorum.